CHIKAN YACHAY INGLÉS, HAMPIK TUKUNA YACHAYKUNAPI, MAY MUTSURIK KASHKAMANTA
Número 10 / ABRIL, 2020 (102-115)
104
KALLARIY YUYAY
“Kunan punchakunaka, inglés shimita yachakku-
napa, yachakukkunapakta, tukuykunapa uyas-
hka rimanshka mutsuymi kan. Ingenierokunapa,
turismo niskapa, katuy rantikunapa, hampikku-
napa, estomatológos nishkakunapa, inglés ima
kashkaka, tukuykunapa yachaymi kan” (Bueno &
Hernández 2002:3).
“Kunak punchakunaka, kiru hampi yachayman-
ta, kutin kutinmi mashkakunkuna. Kay yachay
hawaka tawka taripanakunami tiyan. Kay kiru
hampimantaka achka yachaypampakunami tiyan”
(Leal & Hernández 2016:1425).
Amawta yachaykunapika inglés shimi yachayka
ashktami mirashka; hampina hawa allí kawsana
hawa tawka kamukunami kay shimi killkashka
kan, shinami, mamallaktapura hatun tantanaku-
ykunapi, conferencia nishkakunapi especialistaku-
na rimashka shimi kan. Hatun revistakuna confe-
renciakunapash inglés shimipimi paktachishka
kan.
Chikan yachay inglés shimika tawka amawta ya-
chaywasikunapimi yachachina kallarishka, kayka,
hampik runakuna yachayman chayashpa (Sequei-
ra 2016:1-6), hampik tukunatapa yachaykanchapi
achka alli rikurin, ashtawanka kiru hampik tuku-
napak may mutsurik kan. Yachakka, chusku shi-
mi ushaykunata alli alli yachana kan, kaykunata:
killkakatina, rimana, killkana, uyana; shinallatak,
paypa amawta yachaykunata mushukyachina kan,
kamukunapi artículo, revista cientíca nishkaku-
nata killkakatishpa, may hatun rimaykunaman
rishpa rimarishpapash, shinchiyachina kan; kay
nishkakunaka yachakkunapi mana rikurinchu;
ashtawapash, achkakunami llakikuna charihskata
rikuchinkuna (Javid 2011:89-110).
Ranking mundial EF English Prociency Index
(EPI) nishkakunaka kaytami rikuchin: 88 ma-
mallaktakunamantaka Ecuador mamallaktaka 65
kuskapimi kan; Latinoameripika 17 mamallak-
takunamanta 13 kuskapi kan, ashalla yachayta
rikuchin; shinallatak, America latina llaktakuna-
pimi 2018 watapi inglés shimi rimayka ashtawan
urayashka rikurin. Kay llakika, yachaywasikunapi
inglés yachayta mana allí churashkamanta, shina-
llatak kullki mana tiyashkamantapish. (EF Educa-
tion First 2018)
México mamallakta, Veracruz amawta yachaywa-
sipi 75 yachakukkunata tapushkakuna, kaytaka
paykunapa kawsay yachay imashina kashkata
rikunkapak rurashkakuna; chaypika 52.30% ya-
chakukkunami, amawta kamukunata internet
willaykunatapash ingléspi ashalla killkakatina
yachashkata rikunchinkuna; 52,6% yachakukku-
nami 25% urayman, killkakatina ushay chari-
shkata rikuchinkuna; shinallatak, nikiyanapan
kamaykupika 77% yachakukkunatami 1 pataypi
churashkakuna (pataykunaka 1-5 kashka). Ka-
maykullapitak 80% yachakukkuna, killkakatinapi
mana paktashkakuna; shinallatak, yachachikkuna
ingléspi killkakatinaman kachan mana kachan ni-
shpa tapukpikna, 95% yachachukkunami, mana
kachanchu nishkakuna. (Herrera & Vallejo 2013)
Ecuador mamallaktapi, Universidad Regional
Autónoma de los Andes amawta yachaywasipi
100 hampina yachakukkunata taripashkakuna;
kaytaka, inglés shimi yachaypa chusku ushayku-
nata charishkata mana charishkata yachankapak-
mi rurashkakuna, yupaykunata rikushpami, Spea-
king ushay ashtawan tiyashkata hapishkakuna,
kaymi 25,00 iñukunata charishka, kipaka, 22,00
iñukunawan Writing ushay katin; kipamanka,
Reading, Listening ushaykuna ashtawan ashalla
16, 34 y 4,65 iñukunata rikuchin; shinallatak, chi-
kan yachay inglés shimitapash kamaykushkaku-
na, chaypika, 49% yachakukkunami 0-manta 20-
kama iñukunata paktashka, 21% yachakukkunaka
21-manta 40-kama iñukunata surkushka, cha-
ywanka, achkakuna inglés shimita mana yachas-
hkata rikuchishkakuna. (Montes De Oca & Mo-
rete 2017)
Europa mamallaktakuna, Vilnia en Lituania
amawta yachaywasipi hatun taripayta 276 ya-
chakukkunawan rurashkakuna, kaytaka, bio-
medico yachay tukuriypi inglés yachay tiyana
mutsurimanta, paykuna ima yuyay charishkata
rikunkapak rurashkakuna; 42% yachakukkunami
may alli nishkakuna, 37% icha kanka nishkaku-
na, 26% mana nishkakuna; 68% yachakukkuna-